Źródło grafiki tytułowej: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/King_Constantine.jpg/800px-King_Constantine.jpg
Korekta: Małgorzata Nowak, Jolanta Spyrka
Są na świecie władcy, którzy dokonują wielkich czynów, a ich imiona są pamiętane przez setki lat. Inni z kolei bywają krwawymi tyranami i na wieki stają się symbolami okrucieństwa, przemocy i korupcji. Trzeci gatunek przywódców to miałcy i pozbawieni jakiejkolwiek charyzmy nieudacznicy, zachowujący się w świecie polityki jak słoń w składzie porcelany. Do takich władców należał nieżyjący już król Grecji, Konstantyn II z dynastii Glücksburgów.
Żeby zrozumieć jego karierę i upadek, trzeba dogłębnie prześledzić nowożytną historię Grecji. W latach 1821–1832 na ziemiach greckich miało miejsce powstanie narodowowyzwoleńcze, skierowane przeciwko Porcie Ottomańskiej, którego celem było zbudowanie chrześcijańskiego greckiego kraju. Pod koniec wojny o niepodległość Wielka Brytania, Francja i Rosja podpisały w 1829 r. Protokół Londyński, który uznawał autonomiczne państwo greckie. Artykuł 3 protokołu stanowił, że Grecja będzie monarchią pod rządami księcia, który nie pochodził z rodziny rządzącej żadnego z trzech wielkich mocarstw. Rozważano wielu kandydatów, ale na konferencji w Londynie zdecydowano się na 17-letniego księcia Otto von Wittelsbacha z Królestwa Bawarii, który z radością przyjął koronę. Młody król oraz jego piękna i utalentowana żona, Amalia von Oldenburg, byli zafascynowani starożytną grecką kulturą, filozofią i sztuką, a jednocześnie chcieli, aby Grecja stała się nowoczesnym krajem, usiłując zaszczepić europejskie zwyczaje i instytucje na helleńskiej ziemi. Lata osmańskiego panowania odbiły się jednak bardzo negatywnie na mentalności Greków, przyzwyczajonych do korupcji i wschodniego stylu rządzenia. Otton, Amalia i ich bawarscy doradcy panowali w duchu absolutyzmu oświeconego, uważając, że kraj ten potrzebuje nowoczesnej i silnej ręki. Rządzenie okazało się bardzo trudnym zadaniem, ponieważ Grecy zupełnie nie rozumieli europejskiego modelu rządów.
Otto i Amalia w 1837 r. otworzyli Akademię Sztuk Pięknych w Atenach, co spotkało się z pełnym zdziwienia politowaniem. Królewska para otwierała w całej Grecji budynki pocztowe i urzędy, a także nakazywała im pracować w godzinach od 9.00 do 16.00. Większość pracowników lekceważyła jednak wszelkie obowiązki, notorycznie spóźniała się do pracy i zamykała instytucje o godzinie 12.00! Otton i jego żona chcieli również zbudować pierwszą kolej w Grecji. W odpowiedzi usłyszeli od greckich polityków, że kolej w tym małym i górzystym kraju jest niepotrzebna, a ponadto nie ma na nią pieniędzy i chętnych do pracy robotników. Otton próbował rządzić jako oświecony monarcha absolutny, lecz nie budził w poddanych ani miłości, ani szacunku, ani nawet strachu.
3 września 1843 r. wybuchł bunt wojska, do którego dołączyli mieszkańcy Aten. Pozbawiony obrony ze strony bawarskich oddziałów, które odeszły kilka miesięcy wcześniej, król Otton zgodził się na nadanie konstytucji Królestwu Grecji. Od tego momentu u króla zaczęły występować poważne zaburzenia psychiczne, które przerodziły się w manię. Otton wyobrażał sobie, że jest jednym ze starożytnych greckich bogów olimpijskich. Chory psychicznie król nie był już nikomu potrzebny. Został obalony w 1862 r. przez kolejny wojskowy zamach stanu i wyjechał wraz z żoną do Bawarii. Na skutek nacisków Wielkiej Brytanii, Francji i Rosji greckie Zgromadzenie Narodowe wybrało na nowego króla 17-letniego księcia Wilhelma z dynastii Glücksburgów z Danii, który przyjął imię Jerzy I. Gdy książę dowiedział się o tej nominacji, miał uciec z pałacu królewskiego w Kopenhadze i roztrzęsiony ukrywać się w trawie! Odnalazł go jego ojciec, duński król Chrystian IX Glücksburg, i zapytał, dlaczego nie chce zostać władcą Grecji. Młody książę miał ponoć wykrzyknąć w przerażeniu, że nie chce podzielić losu wykończonego psychicznie króla Ottona. Po długich naleganiach zgodził się jednak przewodzić greckiemu narodowi.
Jerzy I Grecki był bardzo skromnym królem. Nie posiadał ochrony osobistej i często w prostym, starym ubraniu spacerował ulicami greckich miast i wsi. Władca sadził winogrona w pałacowym ogrodzie w Tatoi, z których robił własne wino, Château Décélie. Na tyłach pałacu otworzył mleczarnię, gdzie duńscy fachowcy produkowali świetne sery, masła i jogurty. Zrobił to dyskretnie, aby Grecy nie wiedzieli, że ich król bardzo tęskni za Danią. Przegrana wojna z Portą Ottomańską o wyspę Kretę podkopała autorytet króla. W sierpniu 1909 r. grupa oficerów greckiej armii zażądała pozbawienia rodziny królewskiej ich wojskowych stanowisk, na co król Jerzy I się zgodził.
W 1912 r. wybuchła pierwsza wojna bałkańska. Wojska greckie, serbskie, czarnogórskie i bułgarskie zadały dużą klęskę Imperium Osmańskiemu. 18 marca 1913 r., podczas spaceru w Salonikach, król został zastrzelony przez psychicznie chorego alkoholika, Aleksandrosa Schinasa. Jerzy I Grecki do dziś uznawany jest za jedynego wybitnego władcę nowożytnej Grecji.
Jego syn i następca, Konstantyn I, podczas I wojny światowej zdecydowanie opowiadał się po stronie niemieckiej. W sierpniu 1916 r. brytyjski wywiad wojskowy MI6 pomógł zorganizować wojskowy zamach stanu, którego przywódcą był wybitny liberalny polityk, Elefterios Wenizelos. W związku z tymi wydarzeniami w Grecji wybuchła wojna domowa. W obliczu nacisków ze strony państw ententy, Konstantyn I abdykował i opuścił Grecję, przekazując tron swojemu synowi Aleksandrowi. Nowy władca zmarł w wyniku powikłań po ugryzieniu przez małpę w 1920 r., a naród grecki w plebiscycie opowiedział się za powrotem Konstantyna I na tron. Nowy-stary król był bardzo buńczuczny i pewny siebie; zapowiedział, że dokona wielkich czynów, zdobędzie połowę tureckiej Azji Mniejszej i przywróci do życia Cesarstwo Bizantyjskie. Wojna z tureckimi partyzantami pod dowództwem Mustafy Kemala Atatürka zakończyła się jednak miażdżącą klęską Grecji w sierpniu 1922 r. na skutek fatalnego dowodzenia armią przez króla Konstantyna I. Wstrząśnięci i oburzeni żołnierze dokonali zamachu stanu we wrześniu 1922 r., a sam król abdykował i opuścił kraj. Zmarł 11 stycznia 1923 r. w jednym z hoteli w Palermo na Sycylii w wyniku ataku serca, spowodowanego ciężką depresją. Po dwuletnim, marionetkowym panowaniu jego syn, Jerzy II Grecki, również abdykował, a w Grecji ogłoszono republikę.
Nowa rzeczywistość okazała się równie śmieszna, co tragiczna. W ciągu zaledwie dziesięciu lat Grecja miała dwadzieścia trzy rządy, trzynaście wojskowych zamachów stanu i jedną dyktaturę, a ruch republikański w Grecji został całkowicie zdyskredytowany. 10 października 1935 r. generał Georgios Kondylis, były liberał i zwolennik premiera Elefterios Venizelosa, dokonał bezkrwawego zamachu stanu, a następnie przywrócił monarchię w wyniku sfałszowanego plebiscytu. Jerzy II powrócił do kraju. Jak na ironię zakrawa fakt, że to właśnie generał Kondylis dokonał zamachu stanu i zdetronizował Jerzego II w 1924 r.! Dlatego też za namową króla 4 sierpnia 1936 r. generał Joanis Metaksasa dokonał kolejnego wojskowego przewrotu w Grecji. Król Jerzy II poparł dyktatora, podpisując dekrety rozwiązujące parlament, zakazujące partii politycznych, znoszące konstytucję i tworzące tzw. „trzecią cywilizację helleńską”. Prześladowania objęły republikanów, liberałów i lewicę.
28 października 1940 r. faszystowskie Włochy dokonały agresji na Grecję. Armia grecka skutecznie odparła włoską inwazję i przeprowadziła udany kontratak, zajmując południową połowę włoskiej Albanii. 29 stycznia 1941 r. premier kraju, generał Joianis Metaxas, zmarł – jak twierdzono – na skutek zapalenia migdałków. W rzeczywistości natomiast został otruty przez brytyjski wywiad wojskowy MI6 za odmowę przyłączenia się do antynazistowskiej koalicji.
9 kwietnia 1941 r. niemiecka armia ruszyła na pomoc Włochom i zaatakowała Grecję. W obliczu całkowitej klęski 23 kwietnia 1941 r. król Jerzy II Grecki uciekł na wyspę Kretę, później do Egiptu, skąd następnie udał się do Londynu. Na emigracji podczas II wojny światowej z powodu swojej natarczywości grecki władca stał się zmorą brytyjskiego rządu. Nie zyskiwał przyjaciół. Słynął z powściągliwości i zdobył opinię „zimnego drania”.
Po zakończeniu II wojny światowej Jerzy II powrócił do Grecji, w której wybuchła wojna pomiędzy prozachodnią prawicą, a komunistami. Grecka tragedia zakończyła się klęską lewicy, ale tego Jerzy II już nie doczekał, gdyż zmarł w 1947 r. Jego bezbarwny syn, król Paweł I, popierał prawicowe, autorytarne rządy. Zmarł 6 marca 1964 r., w wieku 62 lat, po kolejnej operacji raka żołądka.
Syn Pawła I i następca tronu, Konstantyn II Grecki, urodził się 2 czerwca 1940 r. w rezydencji swoich rodziców w Psychiko, zamożnej dzielnicy Aten. Podczas II wojny światowej przebywał z większością rodziny w Republice Południowej Afryki. Po powrocie królewskiej dynastii do Grecji Konstantyn II pobierał nauki w domu, a następnie uczęszczał do szkoły z internatem w latach 1950–1958. W 1958 r. podjął kursy na wydziale prawa, ale okazał się tak marnym studentem, że wkrótce zrezygnował. Pasją Konstantyna był sport, a ściślej mówiąc, żeglarstwo. Wziął udział w Letnich Igrzyskach Olimpijskich w Rzymie w 1960 r., gdzie zdobył złoty medal olimpijski w żeglarstwie (klasa Dragon), co było pierwszym greckim złotym medalem od Letnich Igrzysk Olimpijskich w Sztokholmie w 1912 r. Konstantyn był także dobrym pływakiem i miał czarny pas w karate. 6 marca 1964 r. po śmierci Pawła I 23-letni Konstantyn został nowym królem Grecji.
Życie polityczne Grecji było w tamtym okresie poszarpane tak jak linia brzegowa tego kraju. Istniały trzy formacje prawicowe: pierwsza skupiała arystokrację i najbogatszą burżuazję, orientując postulaty na Wielką Brytanię; druga wykazywała proamerykańskie tendencje i obejmowała część klasy średniej oraz niektórych oficerów i podoficerów; trzecia była rzecznikiem tzw. burżuazji narodowej i domagała się niezależności kraju od Zachodu. Najwybitniejszym politykiem tej ostatniej opcji okazał się były premier Grecji, Konstantinos Karamanlis, który uciekł z kraju w 1963 r., obawiając się zamordowania przez byłą królową i wdowę po Pawle I, Fryderykę von Hannower. W 1967 r. w Grecji miały się odbyć wybory parlamentarne, których zdecydowanym faworytem był przewodniczący Unii Centrum, Jeorjosa Papandreu. Proamerykańska część armii postanowiła jednak nie dopuścić do głosowania i 21 kwietnia 1967 r. dokonała bezkrwawego zamachu stanu. Społeczeństwo greckie było tym zszokowane i nie stawiło oporu. Jedynie umiarkowanie prawicowy polityk, Jeorjos Rialis, w małej rozgłośni radiowej w Atenach nawoływał do braku bierności, lecz nie znalazł poparcia i został aresztowany. Przywódcy junty wojskowej spotkali się z królem Konstantynem w jego rezydencji w Tatoi, otoczonej przez czołgi, około godziny 7.00 rano. Zamach stanu mógł się nie udać, ponieważ marynarka wojenna opowiedziała się po stronie króla, a okręty wyszły z portów. W obliczu konfliktu Konstantyn II okazał się miałkim nieudacznikiem i tchórzem. Siedząc na kanapie w otoczeniu zamachowców, płaczliwym głosem skarżył się na niesprawiedliwość całej sytuacji. Zbuntowani wojskowi nie chcieli go słuchać i przerażony Konstantyn zatwierdził nowy rząd, mianując na premiera prokuratora Sądu Najwyższego, Konstantinosa Kolliasa. W następnych miesiącach pod wpływem nacisków swojego otoczenia Konstantyn II planował dokonanie kontrzamachu i pozbycie się junty czarnych pułkowników. Wywiad wojskowy Grecji wiedział jednak o tych zamiarach.
13 grudnia 1967 r. rodzina królewska poleciała do Kawali, na wschód od Salonik, w towarzystwie premiera Konstantinosa Kolliasa. Tam Konstantyn ogłosił koniec dyktatury wojskowej. Do południa wszystkie bazy lotnicze, z wyjątkiem jednej w Atenach, przyłączyły się do króla, a dowódca floty wiceadmirał Dedes, zanim został aresztowany, nakazał całej flocie popłynąć na pomoc królowi. Wkrótce okazało się, że rojalistyczni oficerowie nie panują nad swoimi oddziałami i kontrzamach się nie udał. Przywódca junty pułkownik Jeorjos Papadopoulos mianował generała Georgiosa Zoitakisa regentem Grecji. Konstantyn II wraz z rodziną i premierem Konstantinosem Kolliasem w panice uciekli samolotem do Rzymu. Przez cały okres dyktatury król Konstantyn utrzymywał kontakt z czarnymi pułkownikami, co ostatecznie zdyskredytowało go w oczach greckiego społeczeństwa.
21 marca 1972 r. przywódca junty pułkownik Jeorjos Papadopulos został regentem, a 29 lipca 1973 r. w sfałszowanym referendum ogłosił koniec monarchii i został prezydentem Grecji. Rządził on bardzo krwawo – na greckich wyspach powstały obozy koncentracyjne dla opozycyjnych polityków, lewicowych aktywistów i nieprawomyślnych oficerów. Wszystkie te działania cieszyły się pełnym poparciem rządu Stanów Zjednoczonych i amerykańskiej Centralnej Agencji Wywiadowczej (CIA). Jeorjos Papadopulos uważany był jednak za najbardziej łagodnego w całym towarzystwie czarnych pułkowników. Już w 1968 r. mówił, że nie chce, aby dyktatura trwała dziesiątki lat. W wrześniu 1973 r. Papadopulos mianował premierem prawicowego polityka i wybitnego ekonomistę, Spyrosa Markezinisa, który był zdecydowanym przeciwnikiem sojuszu Grecji ze Stanami Zjednoczonymi.
Pułkownik Jeorjos Papadopulos przystąpił do zniesienia stanu wojennego, złagodzenia cenzury prasy. Obiecał również wolne wybory parlamentarne, w których miały wziąć udział nawet formacje umiarkowanie lewicowe. Nie zadowoliło to jednak środowisk demokratycznych w Grecji.
17 listopada 1973 r. na Politechnice Narodowej w Atenach wybuchły gwałtowne protesty, na które armia brutalnie zareagowała. Zginęło 24 studentów, a setki cywilów zostałyo rannye na ulicach. 25 listopada 1973 r. skrajnie prawicowa część armii dokonała bezkrwawego zamachu stanu. Prezydent Grecji, pułkownik Jeorjos Papadopulos, został aresztowany w swojej willi. Nowym prezydentem kraju został generał Phaedon Gizikis, premierem ekonomista Adamántios Androutsópoulos, a „szarą eminencją” reżimu – bardzo krwawy brygadier, Dimitrios Joanidis. Nowa junta wojskowa zorganizowała 15 lipca 1974 r. zamach stanu na Cyprze, obalając lewicowego prezydenta i arcybiskupa Cypryjskiego Kościoła Prawosławnego, Makariosa III.
20 lipca 1974 r. armia turecka dokonała udanej inwazji na Cypr, przywracając do władzy prezydenta Makariosa III. Oznaczało to koniec junty wojskowej w Grecji. 23 lipca 1974 r. prezydent Phaedon Gizikis spotkał się z greckimi politykami i oddał władze cywilom. Do kraju powrócił Konstantinos Karamanlis, którzy objął urząd premiera, a 17 listopada 1974 r. odbyły się wolne wybory do parlamentu. 8 grudnia 1974 r. większość Greków opowiedziała się w wolnym już referendum (pierwsze, 29 lipca 1973 r., było sfałszowane) za zniesieniem monarchii. W 1975 r. przywódcy junty czarnych pułkowników zostali skazani na karę dożywocia za swoje zbrodnie.
Były król Konstantyn II przyglądał się tym wydarzeniom i w latach 1975–1978 roku był zamieszany w spisek, mający na celu obalenie republiki i demokratycznego rządu, co ostatecznie wzbudziło wobec niego nienawiść większości greckiego społeczeństwa.
Rząd zezwolił na jednodniowy pobyt Konstantyna w Grecji w 1981 r., aby ten mógł wziąć udział w pogrzebie swojej matki i byłej królowej, Fryderyki von Hannower. W 1993 r. Konstantyn nielegalnie przypłynął do kraju na jachcie, gdzie został powitany przez niewielkie grupy monarchistów. Mimo braku zgody na wizytę w Grecji, nie został wówczas deportowany.
W 1992 r. Konstantyn II odzyskał cały majątek ruchomy z pałacu w Tatoi. W 1994 r. lewicowy premier Andreas Papandreu uchylił tę decyzję i pozbawił Konstantyna oraz całą jego rodzinę greckiego obywatelstwa. Konstantyn II, jego żona i królowa Anna Marii z dynastii Glücksburgów oraz księżniczki, Irena i Katarzyna, pozwali Grecję do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. W tym okresie Konstantyn II był bardzo biedny. Jego krewna i królowa Danii, Małgorzata Glücksburg, wysyłała mu 1000 dolarów, aby ten nie głodował, ale odmówiła wszelkich kontaktów nazywając go „czarną owcą” dynastii. Jego żona, Anna Maria Glücksburg, także wyrażała się o byłym królu w niepochlebny sposób, a ich małżeństwo istniało tylko na papierze. W listopadzie 2000 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł na korzyść rodziny królewskiej. Z 200 milionów euro roszczenia Konstantyn II wraz z Anną Marią otrzymali 12 milionów euro; Irena wygrała 900 tysięcy euro, a Katarzyna 300 tysięcy.
W 2013 r. rząd Grecji uchylił wyrok banicji i Konstantyn II powrócił do kraju. Wraz z żoną zamieszkał w Porto Cheli na półwyspie Peloponez. W tym regionie Grecji ludność jest konserwatywna i ma sentyment do monarchii. Konstantyn nigdy nie przyjechał do Aten, obawiając się ciężkiego pobicia ze strony lewicowej młodzieży. Rząd Grecji zabronił mu także publikować treści politycznych na Facebooku, grożąc wyłączeniem konta w mediach społecznościowych!
6 stycznia 2023 r. Konstantyn II doznał udaru i został przyjęty na oddział intensywnej terapii prywatnego szpitala Hygiea w Atenach. Zmarł 10 stycznia 2023 r. w wieku 82 lat.
Konstantyn II Glücksburg był najgorszym królem Grecji. Jego tchórzliwość, nieszczerość i skłonność do intryg doprowadziły do upadku monarchii, która kulała od samego początku. Wielu historyków twierdzi, że krajem tym nigdy nie sposób było rządzić, a jego śródziemnomorski naród swoim zachowaniem wykończyłby każdego polityka, który nie jest Grekiem. Jest w tym bardzo dużo prawdy, ale nie zmienia to jednak faktu, że Konstantyn II został największym „przegrywem” Europy na własne życzenie.
Bibliografia
Domarańczyk Zbigniew, Sokół nad Akropolem, Warszawa, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1976.
Palmer Alan, Michael (książę Grecji), The Royal House of Greece, Londyn, Weidenfeld and Nicolson 1990.
Van der Kiste John, Kings of the Hellenes. The Greek kings, 1863–1974, Stroud, Gloucestershire, Sutton Publishing Ltd 1994.
