Projekt 2025 – pomysł na konserwatywną rewolucję?

Podczas niedawno zakończonej Krajowej Konwencji Partii Demokratycznej dużo czasu poświęcono przede wszystkim Kamali Harris i jej wizji prezydentury. Jednak to, co przykuło moją uwagę, to olbrzymi egzemplarz pewnej ponad 900-stronicowej książki, z którą na scenę wyszedł m.in. znany aktor i komik Kenan Thompson. Co to za książka i dlaczego jest o niej głośno w amerykańskiej polityce?

Mandat przywództwa

Oryginalny tytuł dokumentu, o którym będzie tu mowa, to Mandate for Leadership: The Conservative Promise (Mandat na rzecz przywództwa: konserwatywna obietnica). Głównym jego autorem i propagatorem jest The Heritage Foundation – istniejący od ponad czterech dekad konserwatywny think-tank (chociaż należy wspomnieć, że liczba organizacji, które współuczestniczyły w tworzeniu tej książki sięgnęła ponad pięćdziesięciu). „Mandate for Leadership: The Conservative Promise” jest głównym elementem programowym strategii znanej pod krótszą nazwą Projekt 2025. Stworzyło ją kilkuset byłych doradców i pracowników administracji Donalda Trumpa, konserwatywnych oficjeli, prawników oraz naukowców.

Warto zauważyć, że to jest już dziewiąta część serii Mandate for Leadership. Pierwsza część została opublikowana w 1981 roku i zawierała ponad 2 tysiące rekomendacji dla administracji Ronalda Reagana. Przypuszcza się, że około 60% tych zaleceń zostało wykonanych lub zainicjowanych w pierwszym roku jego prezydentury.

Aktualna odsłona serii, opublikowana w 2023 roku, zawiera 30 rozdziałów na ponad 900 stronach. Głównym celem publikacji jest radykalna reforma rządu federalnego na konserwatywną modłę. Dokument przedstawia działania, które mogą zostać podjęte przez konserwatywną administrację w czasie 180 dni od potencjalnego przejęcia władzy w styczniu 2025 roku, począwszy od samej działalności rządu federalnego, a na gospodarce czy kwestiach imigracji skończywszy. Można stwierdzić, że ta odsłona Mandate for Leadership idzie najdalej, bo zakłada radykalne zmiany na każdym szczeblu rządu federalnego, w każdym departamencie, w każdej rządowej agencji. Najważniejsze z nich przedstawię poniżej. Sam dokument jest dostępny online i każdy, kto chce, może się z nim zapoznać.

Co zakłada Projekt 2025?

Już w przedmowie do Mandate for Leadership: The Conservative Promise Kevin Roberts, szef The Heritage Foundation, przedstawia cztery filary Projektu. Po pierwsze, to przywrócenie centralnego miejsca rodzin w życiu społeczeństwa amerykańskiego. Po drugie, likwidacja tzw. administrative state i oddanie narodowi amerykańskiemu należnej mu władzy. Po trzecie, ochrona suwerenności narodu i granic państwa. Po czwarte, ochrona praw obywateli do życia w wolności. Te wszystkie punkty brzmią pięknie i dumnie dla laika, który dopiero zaczął lekturę. Jednak co oznaczają one w praktyce?

Zacznijmy może od administracji federalnej. Tutaj cała idea Projektu opiera się na kontrowersyjnej teorii nazywanej unitary executive theory. Jej podstawą jest dosłowna interpretacja pierwszego zdania drugiego artykułu konstytucji Stanów Zjednoczonych. To zdanie mówi, że „władza wykonawcza zostaje przyznana Prezydentowi Stanów Zjednoczonych”[1]. Według twórców tej teorii oznacza to, że prezydent ma pełną kontrolę nad działalnością władzy wykonawczej w Stanach Zjednoczonych. Autorzy Projektu 2025 chcą, aby nowy prezydent natychmiast po objęciu władzy przejął pełną kontrolę nad np. Departamentem Sprawiedliwości, Federalnym Biurem Śledczym czy Federalną Komisją Łączności. W praktyce mogłoby to pozwolić na bezpośrednią implementację polityki w różnych obszarach. Projekt 2025 wzywa także do głębokich reform w rządzie federalnym, likwidacji Departamentu Edukacji, a także do zmian w systemie służby cywilnej.

Najbardziej kontrowersyjny w tym zakresie jest postulat wymiany kilku tysięcy urzędników cywilnych. Autorzy Mandate for Leadership: The Conservative Promise  chcą uznać ich etaty za pochodzące z nadania politycznego. Dzięki temu trikowi nowa, konserwatywna administracja będzie mogła wymienić niezależnych pracowników na lojalistów, którzy będą egzekwować wolę prezydenta.

Projekt 2025 zakłada też duże zmiany w prawach reprodukcyjnych, w tym w prawie do aborcji. Warto przypomnieć, że federalne prawo do przerywania ciąży zostało ograniczone dzięki decyzji Sądu Najwyższego z 2022 roku. Twórcy Projektu idą tu jednak trochę dalej. Nie wzywają wprost do uchwalenia federalnego zakazu aborcji, ale proponują ograniczenie dostępu do mifepristonu, tabletek wczesnoporonnych. Chcą również ograniczenia federalnego finansowania dla zabiegów przerywania ciąży oraz likwidacji wytycznych dotyczących prywatnych danych pacjentek. Centrum do spraw Prewencji Chorób (Centers for Disease Control and Prevention, CDC) według twórców Projektu miałoby odbierać fundusze tym stanom, które nie poinformują go o liczbie przeprowadzonych zabiegów, ich powodach, zastosowanych metodach przerwania ciąży, miejscach zamieszkania pacjentek i ich wieku.

Kolejnym ważnym elementem Projektu 2025 jest polityka migracyjna. Pomysły zawarte w Mandate for Leadership: The Conservative Promise dotyczą nie tylko ograniczenia nielegalnej imigracji, ale także tej legalnej. Wśród sugerowanych zmian są propozycje takie jak: likwidacja utworzonego w 2002 roku Departamentu Bezpieczeństwa Krajowego i powołanie nowej agencji migracyjnej, zwiększenie funduszy na budowę muru na granicy z Meksykiem czy program masowych deportacji. Projekt 2025 zakłada też likwidację programu DACA (Deferred Action for Childhood Arrivals) oraz ograniczenie statusu prawnego Dreamersów[2]. W Projekcie zawarte są również propozycje dotyczące ograniczenia dostępu do wiz dla ofiar handlarzy ludźmi czy przemocy domowej oraz zmniejszenia funduszy mieszkaniowych dla tych Amerykanów, którzy żyją razem z niezarejestrowanymi migrantami. W kwestii polityki migracyjnej Projekt 2025 kładzie nacisk na zwiększenie kompetencji rządu federalnego kosztem rządów stanowych czy władz lokalnych.

Projekt 2025 poświęca też dużo uwagi polityce klimatycznej, a konkretnie walce z nią. Krytykuje działania prezydenta Bidena jako „klimatyczny ekstremizm”[3]. Autorzy Projektu proponują uchylenie dwóch ważnych ustaw przegłosowanych w czasie rządów Joe Bidena: Inflation Reduction Act oraz ponadpartyjnej ustawy infrastrukturalnej. Chcą także wstrzymać wszelkie fundusze na inwestycje w odnawialne źródła energii i wzywają kolejnego prezydenta do rozpoczęcia wydobycia ropy, gazu ziemnego oraz innych paliw kopalnych na masową skalę. Proponują też likwidację (lub zmniejszenie) kompetencji wielu agencji rządowych zajmujących się np. badaniami nad technologią energetyczną czy metereologią. Wśród tych agencji są np. Narodowa Administracja Oceaniczna i Atmosferyczna (National Oceanic and Atmospheric Administration, NOAA), która zajmuje się prognozowaniem pogody i ostrzeganiem przed ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi, czy Agencja Ochrony Środowiska (Environmental Protection Agency, EPA).

Ważna dla twórców Mandate for Leadership: The Conservative Promise jest walka z tzw. wokeizmem, w szczególności w kwestii edukacji. Wskazują, że nowa administracja powinna walczyć z „radykalną ideologią gender”, a w ramach tej walki zmniejszyć ochronę praw uczniów LGBTQ+, osób transpłciowych oraz ochronę przed dyskryminacją[4]. Chcą, aby rząd federalny zakończył wszelkie programy dotyczące zwiększania różnorodności i inkluzywności w szkołach, a także zakazał nauczania critical race theory[5]. Autorzy Projektu proponują również inne zmiany w amerykańskim systemie edukacji, w tym likwidację Departamentu Edukacji, ograniczenie programów edukacyjnych (Head Start, federalne fundusze) dla osób niepełnosprawnych czy dotkniętych biedą lub rodzin o niskich dochodach.

O tym, co zawiera Mandate for Leadership: The Conservative Promise można jeszcze wiele napisać, by wspomnieć na przykład o postulacie zmniejszenia finansowania dla amerykańskich mediów publicznych czy Agencji na rzecz Globalnych Mediów, które kontrolują takie anteny jak Voice of America czy Radio Wolna Europa. Projekt 2025 to plan dla konserwatywnej administracji, przy czym jedyna konserwatywna administracja, która może powstać po tych wyborach, to administracja Donalda Trumpa. Z tego powodu często w artykułach i materiałach dotyczących Projektu 2025 mówi się, że jest on listą życzeń byłego prezydenta.

Sztab Kamali Harris i demokraci wykorzystują więc Projekt 2025 do ostrzegania przed możliwymi rządami Donalda Trumpa. Z pomocą tego dokumentu chcą pokazać, jak bardzo radykalna i niebezpieczna będzie druga kadencja Trumpa, pojawił się on nawet podczas Krajowej Konwencji Partii Demokratycznej. Wiąże się z tym jednak pewne pytanie.

Czy Projekt 2025 to plan Trumpa?

Odpowiedź brzmi: i tak, i nie. Tak, ponieważ większość autorów Projektu to członkowie administracji Donalda Trumpa. Według CBS News to aż 28 z 38 osób, które współtworzyły ten dokument. CNN z kolei mówi nawet o 140 osobach, które pracowały w administracji Donalda Trumpa i mają swój wkład w powstanie Projektu. CBS News wyliczyło także, że spośród 735 wybranych propozycji programowych zawartych w Mandate for Leadership: The Conservative Promise, 170 odpowiada planom prezentowanym przez sztab Donalda Trumpa lub zostało wspomnianych przez Trumpa na wiecach lub w wywiadach. Kolejne 80 nawiązuje bezpośrednio do działań administracji Trumpa, a 21  – zarówno do działań jego administracji, jak i programu wyborczego. Mimo to należy wskazać, że program ten nie został stworzony na potrzeby kampanii Donalda Trumpa przez jego sztab, a przez think-tank. Kampania Trumpa ma swój oficjalny program o nazwie Agenda 47. Twórcy Projektu w oświadczeniu napisali, że nie reprezentują żadnego kandydata, tylko rekomendują przyszłemu prezydentowi określone działania. Sam Trump próbuje się dystansować od Projektu 2025, widać dość wyraźnie, że przyczynia się on do niejednej migreny w jego sztabie. Być może Trump wie, że Projekt może zaszkodzić jego planom powrotu do Białego Domu ze względu na bardzo negatywne skojarzenia i niskie poparcie społeczne dla rozwiązań w nim zawartych.

Powiązania twórców Projektu z byłym prezydentem są jednak bardzo widoczne. Zapewne część z nich zostanie na nowo powołana do administracji po potencjalnym zwycięstwie Donalda Trumpa w wyborach. Z dużym prawdopodobieństwem można też stwierdzić, że większość propozycji programowych z Mandate for Leadership: The Conservative Promise zostanie wdrożona w życie, jeśli Trump zostanie prezydentem. W przeszłości stało się tak bowiem z siódmą częścią Mandate for Leadership – administracji Trumpa udało się wdrożyć w życie prawie dwie trzecie rekomendacji programowych zawartych w opublikowanym w 2015 roku dokumencie.

Projekt 2025 przyciąga uwagę większości społeczeństwa ze względu na swoje bardzo kontrowersyjne propozycje i powiązania z byłym prezydentem, obecnie kandydatem na prezydenta. Dla demokratów jest jak manna z nieba, dla republikanów może być problemem. The Heritage Foundation przedstawiło pomysł na konserwatywną rewolucję, która ma potencjał rozmontowania mechanizmów kontroli i ograniczenia niezależności instytucji federalnych. Projekt 2025 może sprawić, że Ameryka będzie wyglądać zupełnie inaczej – co przyniesie konsekwencje dla całego świata.

Bibliografia:

1. Anti-Defamation League, What is DACA and Who Are the DREAMers?, data publikacji: 09.11.2017, https://www.adl.org/resources/tools-and-strategies/what-daca-and-who-are-dreamers [data dostępu: 20.09.2024].
2. A. Prokop, Project 2025: The myths and the facts, Vox, https://www.vox.com/politics/360318/project-2025-trump-policies-abortion-divorce [data dostępu: 03.09.2024].
3. C. Estermine, PROJECT 2025: Unveiling the far right’s plan to demolish immigration in a second Trump term, Niskanen Center, https://www.niskanencenter.org/wp-content/uploads/2024/02/Project-2025-Unveiling-the-far-rights-plan-to-demolish-immigration-in-a-second-Trump-term-1.pdf [data dostępu: 08.09.2024].
4. C. Sherman, Project 2025: what does the rightwing blueprint say about abortion?, „The Guardian”, https://www.theguardian.com/us-news/article/2024/aug/05/project-2025-abortion [data dostępu: 05.09.2024].
5. J. Kelly, Hundreds of proposals in Project 2025 match Trump’s policies, CBS News, https://www.cbsnews.com/news/project-2025-proposals-trump-policies/ [data dostępu: 09.09.2024].
6. J. Knutson, How Project 2025 would change American life, Axios, https://www.axios.com/2024/07/20/project-2025-trump-what-to-know [data dostępu: 03.09.2024].
7. J. P. Dinh, What Project 2025 Would Mean for Climate Change, Atmos, https://atmos.earth/what-project-2025-would-mean-for-climate-change/ [data dostępu: 07.09.2024].
8. Konstytucja Stanów Zjednoczonych, Artykuł II, Dział 1, tłum. i wyd. T. Pelka, 2017, za: Wikiźródła.pl, https://pl.wikisource.org/wiki/Konstytucja_USA/Artyku%C5%82_II [data dostępu: 23.10.2024].
9. M. Quinn, J. Rosen, What is Project 2025? What to know about the conservative blueprint for a second Trump administration, CBS News, https://www.cbsnews.com/news/what-is-project-2025-trump-conservative-blueprint-heritage-foundation/ [data dostępu: 01.09.2024].
10. M. Wendling, Project 2025: A wish list for a Trump presidency, explained, BBC News, https://www.bbc.com/news/articles/c977njnvq2do [data dostępu: 02.09.2024].
11. M. Zinkiewicz, Czym jest krytyczna teoria rasy i dlaczego wielu kłóci się o to, czy powinno się o niej uczyć w szkołach?, F5, data publikacji: 13.07.2021, https://www.f5.pl/spoleczenstwo/czym-jest-krytyczna-teoria-rasy-i-dlaczego-wielu-kloci-sie-o-to-czy-powinno-sie-o-niej-uczyc-w-szkolach [data dostępu: 20.09.2024].
12. R. Perera, J. Valant, K. Meyer, Project 2025 and education: A lot of bad ideas, some more actionable than others, Brookings, https://www.brookings.edu/articles/project-2025-and-education-a-lot-of-bad-ideas-some-more-actionable-than-others/ [data dostępu: 09.09.2024].
13. S. Contorno, Trump claims not to know who is behind Project 2025. A CNN review found at least 140 people who worked for him are involved, CNN, https://edition.cnn.com/2024/07/11/politics/trump-allies-project-2025/index.html [data dostępu: 09.09.2024].
14. The Heritage Foundation, Mandate for Leadership: The Conservative Promise, Washington, DC 2023, https://static.project2025.org/2025_MandateForLeadership_FULL.pdf [data dostępu: 01.09.2024].
15. V. Hillyard, A. Marquez, Trump disavows Project 2025, but he has long-standing ties to some key architects, NBC News, https://www.nbcnews.com/politics/donald-trump/project-2025-trump-heritage-foundation-what-know-rcna161338 [data dostępu: 08.09.2024].
16. Z. Budryk, R. Frazin, What Project 2025 would mean for the fight against climate change, Roll Call, https://thehill.com/policy/energy-environment/4769252-project-2025-climate-change-energy-environment/ [data dostępu: 09.09.2024].

[1] Konstytucja Stanów Zjednoczonych, Artykuł II, Dział 1, tłum. i wyd. T. Pelka, 2017, za: Wikiźródła.pl, https://pl.wikisource.org/wiki/Konstytucja_USA/Artyku%C5%82_II [data dostępu: 23.10.2024].

[2] Dreamersi – potoczne określenie osób przybyłych nielegalnie do Stanów Zjednoczonych, które miały mniej niż 16 lat. Ich ogólną liczbę szacuje się na 800 tysięcy. Ich ochronę przed deportacją stanowi DACA – Deferred Action for Childhood Arrivals – rozporządzenie podpisane w 2012 roku przez prezydenta Baracka Obamę.

Źródło: Anti-Defamation League, What is DACA and Who Are the DREAMers?, data publikacji: 09.11.2017, https://www.adl.org/resources/tools-and-strategies/what-daca-and-who-are-dreamers [data dostępu: 20.09.2024].

[3] The Heritage Foundation, Mandate for Leadership: The Conservative Promise, Washington, DC 2023, s. 254, https://static.project2025.org/2025_MandateForLeadership_FULL.pdf [data dostępu: 01.09.2024].

[4] The Heritage Foundation, Mandate for Leadership: The Conservative Promise, Washington, DC 2023, s. 322, https://static.project2025.org/2025_MandateForLeadership_FULL.pdf [data dostępu: 01.09.2024].

[5] Critical race theory (krytyczna teoria rasy) – teoria naukowa, która skupia się na kwestiach społecznych, gospodarczych, kulturowych i prawnych oraz bada je w kontekście rasy i rasizmu w Stanach Zjednoczonych. Koncepcja ta pojawiła się w latach 70. i 80. XX wieku. Zyskała na nowo rozgłos m.in. w związku z protestami Black Lives Matter. Według konserwatywnych krytyków jej nauczanie w szkołach jest równoznaczne z uczeniem dzieci, że USA są państwem rasistowskim, a każdy biały człowiek jest rasistą.

Źródło: M. Zinkiewicz, Czym jest krytyczna teoria rasy i dlaczego wielu kłóci się o to, czy powinno się o niej uczyć w szkołach?, F5, data publikacji: 13.07.2021, https://www.f5.pl/spoleczenstwo/czym-jest-krytyczna-teoria-rasy-i-dlaczego-wielu-kloci-sie-o-to-czy-powinno-sie-o-niej-uczyc-w-szkolach [data dostępu: 20.09.2024].

Stopka redaktorska

Zdjęcie tytułowe: okładka książki „Mandate for Leadership: The Conservative Promise”, autor: The Heritage Foundation, licencja: Public Domain

Korekta: Małgorzata Nowak

II Korekta: Natalia Szopa

Dobór zdjęć: Łukasz Cieśliński