Korekta: Wojciech Przeniczka
Niewiele nurtów religijnych w historii okrytych jest tak tajemniczą i złą sławą, jak asasyni. Na temat tej szyickiej sekty, będącej odłamem ismailitów (jeden z nurtów islamu szyickiego), narosło tyle mitów i legend, że europejscy i amerykańscy historycy często gubili się we własnych domysłach. Dopiero w XX wieku dokonano rzetelnych studiów i publikacji na temat tej tajemniczej sekty. Oto nasza aktualna wiedza na temat historii asasynów.
Założycielem asasynów był Pers Hassan-i-Sabbah urodzony w świętym szyickim mieście Qom około 1050 roku. Jego ojciec był arabskim arystokratą z Jemenu, który opuścił miasto Kufa w Iraku i osiedlił się w Qom. Gdy Hassan-i-Sabbah był dzieckiem, jego rodzina przeniosła się do starożytnego perskiego miasta Rey. Początkowo pobierał nauki w domu rodzinnym. Uczył się chiromancji, języków Bliskiego i Środkowego Wschodu, filozofii, astronomii, matematyki i geometrii. W wieku 17 lat porzucił islam sunnicki i przekonwertował się na ismailizm i przysiągł wierność Kalifatowi Fatymidów z Egiptu. Młody Hassan zwrócił na siebie uwagę głównego ismailickiego misjonarza, Abdu l-Malika ibn Attasha, który będąc pod wrażeniem pobożności młodzieńca doradził mu, aby udał się do Kairu w celu kontynuowania dalszej nauki. Hassan-i-Sabbah udał się w powolną drogę do stolicy Kalifatu Fatymidów. Po drodze zwiedził Persję, Azerbejdżan, Armenię, Irak i Syrię. Do Kairu dotarł w 1076 roku.
Przebywając w Kairze, Hassan-i-Sabbah popierał Nizara, starszego syna ismailickiego imama-kalifa al-Mustansira, czym wywołał niezadowolenie wezyra Kalifatu Fatymidów i dowódcy armii Badra al-Jamali. Wezyr nakazał uwięzienie Hassana. Jednak po kilku dniach minaret wiezienia się zawalił, co uznany za gniew Allaha i natychmiast go uwolniono. Młodzieniec został zaokrętowany na statek płynący do Syrii i deportowany.
Podczas podróży po Morzu Śródziemnym rozszalała się straszliwa burza. Wszyscy pasażerowie statku myśleli, że nadszedł ich koniec. Tylko Hassan-i-Sabbah siedział spokojnie odmawiając modlitwy. W pewnym momencie rzekł: za kilkanaście minut burza całkowicie ucichnie. Według podań rzeczywiście tak się stało.
Uznano to za cud za wstawiennictwem pobożnego młodzieńca. Kapitan, załoga i wszyscy pasażerowie statku zostali uczniami Hassana i poprzysięgli mu dozgonną wierność. Stało się to w 1081 roku
Hassan-i-Sabbah zaczął głosić kazania w całej Persji. Wiadomość o tej działalności dotarła do Nizama al-Mulka – perskiego arystokraty i wezyra w służbie Turków Seldżuckich, który wysłał żołnierzy z rozkazami schwytania Hasana. Ten jednak uciekł w góry razem ze swoimi zwolennikami i podstępem zdobył zamek Alamut w 1090 roku. Ogłasił się pierwszym imamem asasynów z tytułem ,,Starzec z gór”.
Hassan-i-Sabbah zaczął powoli zdobywać pobliskie wsie i miasta, w tym warowny zamek Lambsar. Uczeń Hassana, Dihdar Bu-Ali zebrał małą armię lokalnych zwolenników, aby zaatakować Turków Seldżuckich. Do wojny nie doszło, gdyż seldżucki sułtan Malik-Shah I zmarł. Jego syn i nowy sułtan Barkiyarug nie byli zainteresowani walką z asasynami, ale Hassan-i-Sabbah zaczął tworzyć komanda zabójców, które dokonywały skrytobójczych zamachów na seldżuckich dowódców i urzędników. Asasyni zaczęli zdobywać wpływy także w Syrii i wysyłali uzbrojone oddziały zabójców do perskiego Isfahanu – ówczesnej stolicy Sułtanatu Seldźuków. W 1097 roku zamordowali Bursuqa – najzdolniejszego współpracownika seldżuckiego sułtana Barkiyaruqa.
W Isfahanie zapanowała atmosfera strachu. Nawet na dworze seldżuckiego sułtana obowiązki służbowe odbywano w zbrojach i z bronią w ręku.
Turcy Seldżucy nie byli im dłużni. W 1101 roku zaatakowali twierdze asasynów w Quhistanie. Seldżuccy żołnierze przełamali mury zamku Tabas, ale asasyni przekupili tureckiego dowódcę, przez co odstąpił od dalszej walki.
Następny atak Seldżuków zakończył się druzgocącą klęską asasynów, ale z nieznanych powodów Seldżucy zaniechali zniszczenia ismailickiej sekty. Dopiero 1103 roku Turcy Seldżucy rozpoczęli generalną ofensywę przeciwko asasynom. Zamek Alamut został oblężony i nastąpił w nim koszmarny głód. Hassan-i-Sabbah kazał wysłać żonę i córki do twierdzy w Gerdkuh. Jeden z asasyńskich dowódców, ibn Attāsh miał wysłać w góry inne kobiety z zamku, ale nie dotrzymał obietnicy. Rozwścieczony Hassan nakazał go żywcem obedrzeć ze skóry, a jego głowę dostarczyć seldżuckiemu sułtanowi. Ostatecznie seldżucka ofensywa nie przyniosła rezultatów.
W Syrii asasyni nawiązali pierwszy kontakt z europejskimi krzyżowcami, którzy upatrywali w nich początkowo sojuszników przeciwko Turkom Seldżuckim.
W 1118 roku zmarł seldżucki sułtan Muhammad I Tapar, a jego brat i następca Ahmad Sanjar odrzucił prośbę o pokój.
Po nieudanych rozmowach pokojowych, pewnego ranka sułtan Sanjar obudził się w swoim pałacu i zobaczył sztylet wbity w dywan. Przerażony zachował całą sprawę w tajemnicy. Jednakże kilka dni później przybył posłaniec od Hassana-i-Sabbaha i powiedział „Czy nie życzyłem sułtanowi wszystkiego najlepszego? Teraz sztylet wbiliśmy w dywan, ale następnym razem wbijemy go w sułtańską pierś”. Przerażony seldżucki sułtan Sanjar natychmiast zawarł pokój z asasynami i wypłacał im wysokie emerytury oraz dotacje w zamian za powstrzymanie się przez nich od zabójstw.
W 1124 roku zmarł mistrz i założyciel asasynów Hassan-i Sabbah. Jego następcą został Kiya Buzurg Ummid. Turcy Seldżucy rozpoczęli ofensywę, która nie przyniosła jednak wielkich rezultatów.
W 1152 roku doszło do pierwszego konfliktu asasynów z chrześcijańskim Zakonem Templariuszy.
W 1173 roku asasyński nauczyciel i alchemik Sinan zaproponował sojusz królowi Jerozolimy , Amalrykowi, na co ten chętnie się zgodził.
W 1174 roku na polityczną scenę Bliskiego Wschodu wkroczył najwybitniejszy sułtan z egipskiej dynastii Ajjubidów i Kurd z pochodzenia, Sahah ad-Din (znany w Europie jako Saladyn).
Salah ad-Din był zawziętym wrogiem asasynów. Pewnej nocy Salah ad-Din obudził się w swoim namiocie i zobaczył sztylet wbity w dywan. Na rękojeści była przyczepiona karteczka z groźbami śmierci. Przerażony Salah ad-Din wydał głośny okrzyk, twierdząc, że postacią, która wbiła sztylet był sam mistrz syryjskich asasynów, Sinan.
W 1189 rozpoczęła się trzecia chrześcijańska krucjata przeciwko muzułmanom na Bliskim Wschodzie.
W 1192 roku asasyni, przebrani za chrześcijańskich mnichów, zamordowali w Tyrze włoskiego markiza Konrada de Montferrat, który był mężem królowej Jerozolimy, Izabeli. Wielu historyków uważa że działali oni na zlecenie króla Anglii, Ryszarda I Lwie Serce, który był zafascynowany muzułmańską kulturą, a asasynów uważał za szlachetnych i nieustraszonych wojowników.
W 1210 roku zmarł mistrz asasynów Muhammad III, a jego syn, Hassan III, został imamem państwa Isma’ili. Nowy mistrz asasynów zaczął prowadzić łagodniejszą politykę. Uznał islam sunnicki i Kalifat Abbasydów w Bagdadzie, natomiast rozpoczął walkę z europejskimi krzyżowcami. Hassan III zmarł w 1221 roku prawdopodobnie w wyniku otrucia. Jego następcą został jego 9-letni syn Imam Ala ad-Din Muhammad, znany jako Muhammad III, który porzucił sunnickie poglądy i wrócił do szyickiego ismailizmu.
Przez prawie 200 lat asasyni siali postrach na bliskim i Środkowym Wschodzie. Nie natrafiali na równych sobie przeciwników.
Wszystko jednak się kiedyś kończy, podobnie dominacja asasynów. Śmiertelny cios zadali im Mongołowie, którzy pod przywództwem Czyngis-Chana rozpoczęli swoją ekspansję w 1211 roku, zdobywając ogromne połacie Azji, Środkowego i Bliskiego Wschodu oraz docierając do Europy. W 1253 roku z rozkazu Hulagu-Chana (wnuka Czyngis-Chana) mongolski dowódca Kitbuga rozpoczął natarcie na twierdze asasynów, z łatwością je zdobywając. Już trzy lata później Mongołowie nadspodziewanie łatwo zdobyli stolicę asasynów – Alamut. Zamek Lambsar padł w 1257 roku, a ostatni asasyński imam Rukn al-Din Khurshah został zamordowany przez mongolskich zdobywców. Natomiast syryjska gałąź asasynów została zniszczona przez sułtana Bajbarsa z dynastii Mameluków trzynaście lat później. Pozostało ich tam ok. 15 tysięcy ludzi. W XVI wieku resztki asasynów uciekły z Persji do Indii, gdzie stali się znani jako nizaryci. Wkrótce rozpadli się na dwie gałęzie: Muhammas Shahi i Kasim Shahi. W XIX wieku imamowie tej drugiej linii zaczęli się posługiwać dziedzicznym tytułem Aga Chan.
W Indiach asasyni-nizaryci nawrócili na ismalizm sporo Hindusów, a asasyńscy mistrzowie zaczęli używać tytułu pir, od perskiego słowa starzec. Wielu indyjskich asasynów zaczęło praktykować sufizm – mistyczny nurt islamu, a ich mistrzowie duchowi nazywani byli Hoja. Warto nadmienić, że wszyscy indyjscy asasyni-nizaryci należą do klasy kupców i od XVII wieku są wyłącznie nawróconymi Hindusami. Indyjscy Hoja uważają się za wcielenia hinduistycznego boga wisznu, co oznacza że zupełnie odeszli od islamu ismailickiego.
Imamowie linii Kashim Shahi, którzy przybrali tytuł Agha-khan, współpracowali z brytyjskimi kolonizatorami w Indiach, wywołując ogromną niechęć hindusów. Pewien bardzo bogaty, asasyński imam Agha-khan III był jednym z założycieli Ligi Muzułmańskiej w Indiach i jednym z Ojców-założycieli Islamskiej Republiki Pakistanu, co wydaje się rzeczą bardzo dziwną w świetle tego, że znaczna większość ludności Pakistanu to muzułmanie-sunnici. Jego syn, Agha-khan IV jest obywatelem Pakistanu i Wielkiej Brytanii. Znany jest z działalności filantropijnej. Założył liczne szpitale i uniwersytety. Jest uznawany za bardzo liberalnego reformatora, ale z tego powodu także za heretyka przez większość muzułmanów, tak sunnitów jak i szyitów.
Bezprecedensowy wpływ asasynów na świat nie został zapomniany. W XXI wieku asasyni stali się częścią kultury popularnej. Pojawiają się w wielu grach komputerowych, powieściach wizualnych i komiksach. Najbardziej znana z nich jest seria gier online Assassin’s Creed, która przedstawia zakon Ḥashshāshīn, który działa na całym świecie walcząc z templariuszami. Co ciekawe oba zakony przedstawiane są jako porządki filozoficzne, a nie organizacje religijne, umożliwiając poszerzenie ich historii w różnych ramach czasowych.
Akcja poszczególnych części Assassin’s Creed toczy się podczas trzeciej wyprawy krzyżowej (Assassin’s Creed), włoskiego renesansu (Assassin’s Creed II), osmańskiej wojny domowej (Assassin’s Creed Revelations), siedmioletniej wojny francusko-brytyjskiej (Assassin’s Creed Roque), rewolucji amerykańskiej (Assassins Creed III), złotego wieku karaibskiego piractwa (Assassin’s Creed IV: Black Flaq), rewolucji francuskiej (Assassin’s Creed: Unity), w wiktoriańskiej Anglii (Assassins Creed Syndicate), w Egipcie Ptolemeuszy (Assassin’s Creed Origins), podczas wojny peloponeskiej (Assassin’s Creed Odyssey), inwazji wikingów na Anglię (Assassin’s Creed Valhalla), czy też w czasie ,,Islamskiego Złotego Wieku” Basima Ibn Ishaqa (Assassin’s Creed Mirage).
Assassin’s Creed czerpie z autentycznego nauczania pierwszego mistrza asasynów Hassana-i-Sabbaha, który głosił, że „Nic nie jest prawdą; wszystko jest dozwolone”. Napisałbym że można postawić pod wątpliwość twierdzenie, że asasyni byli prawdziwymi muzułmanami. Raczej jawią się, jako ezoteryczna sekta czerpiąca pełnymi garściami dowolne treści z islamu sunnickiego, islamu szyickiego, sufizmu, hinduizmu i starożytnych kultów Bliskiego Wschodu.
W październiku 2022 roku Assassin’s Creed przyciągnęła rekordową ilość 20 milionów graczy na całym świecie.
Mój młody przyjaciel, Oskar Kumala, jest wielkim pasjonatem Assassin’s Creed. Zna wszystkie serie tej gry i przeszedł wiele etapów poszczególnych części. Dzięki temu poznał historię nie tylko asasynów i Bliskiego oraz Środkowego Wschodu, ale także świata, co bardzo poszerzyło jego horyzonty intelektualne.
