źródło zdjęcia: www.wikipedia.org
Z perspektywy czasu łatwo jest ocenić efektywność polityki prowadzone przez Europejski Bank Centralny oraz Unię Europejską w czasach kryzysu pandemicznego. Działalność tychże instytucji głównie w latach 2020-2022 r. była główną osią napędową polityki europejskiej i międzynarodowej tamtego okresu. Nie można się temu dziwić, skoro Unia Europejska (tym samym w dużej mierze EBC) jest głównym graczem światowej gospodarki i postępu gospodarczego. Jednakże, w owych czasach pandemii wiele potencjalnych decyzji budziło liczne kontrowersje, czy to w kwestiach takich, jak skonsolidowana dystrybucja szczepionek przeciwko COVID-19, poprzedzona transakcjami z koncernami farmaceutycznymi z całego świata. Nasuwały się również pytania, czy najskuteczniejsze pozostaną działania indywidualne państw UE, czy jednak efektywniej będzie postawić na solidarne działanie Unii, jako całości. Naturalnie by zdecentralizować pierwsze uderzenie pandemii, wszystkie państwa członkowskie, jako pierwsze wprowadziły działania na poziomie krajowym – dało to pewien czas Brukseli na przygotowanie, już na bazie pewnego doświadczenie, sprawnych działań na szczeblu unijnym. W dobitny sposób wypowiedziała się na ten temat kanclerz Angela Merkel: „Pandemia pokazała, jak kruchy pozostaje projekt europejski. Pierwsze reakcje, w tym nasze własne, były raczej narodowe i nieszczególnie europejskie. To – nieważne, jak słuszne mogły być motywy – było przede wszystkim nierozsądne, ponieważ globalna pandemia potrzebuje wspólnych działań międzynarodowych i wzajemnego wsparcia. Pandemia podkreśliła także zależność Europy od państw trzecich w zakresie produkcji leków i środków ochronnych. Ich pozyskanie, przechowanie i rozdział ujawniły braki. Różnice w sytuacji gospodarczej i budżetowej państw członkowskich także zostały wyostrzone przez pandemię. Pokazuje ona nam, że Europa jest podatna [na wstrząsy]. To dlatego mówię z pełnym przekonaniem: nigdy wcześniej spójność i solidarność nie były w Europie tak ważne, jak są dzisiaj”[1] [2].
Zasadniczo, pierwszym poważnym krokiem podjętym przez Europejski Bank Centralny było wprowadzenie w marcu 2020 r. interwencyjnego skupu aktywów, czyli tzw. „Nadzwyczajny program zakupów w czasie pandemii” (PEPP). Początkowo przeznaczona na ten cel suma 750 mld euro została zwiększona do 1,85 bln euro w grudniu 2020 r. Poprzez program EBC dokonywał masowego skupu wszelkich papierów wartościowych min. bezpośrednio od banków strefy euro, mając na celu hamowanie następującej inflacji poprzez stymulację popytu na kredyty. Skupowane były również obligacje korporacyjne przedsiębiorstw, czego celem było zwiększenie źródła kredytu firm. Wzrost popytu na aktywa winduje ich ceny, obniża natomiast dochodowość – skutkiem takiego działania jest spadek kosztu finansowania się firm na rynkach. Z drugiej strony spadek rentowności papierów wartościowych stymuluje instytucje finansowe do udzielania zobowiązań finansowych. Obie te metody przyczyniły się do pobudzenia konsumpcji oraz inwestycji i podtrzymania akcji kredytowanej, a w dłuższej perspektywie do utrzymania inflacji eurolandu na docelowym poziomie przyjętym przez Radę Prezesów – 2%[3].
Co warto dodać, Europejski Bank Centralny EBC ogłosił też dodatkowe pandemiczne programy pożyczkowe dla banków (PELTRO). Inicjatywa ta działała na zasadzie długoterminowych operacji refinansujących, celem których miało stać się zapewnienie płynności w machinie finansowej strefy euro, tym samym skutecznie ją chroniąc. Zgodnie z oficjalnym komunikatem zasada działania wyglądała w sposób następujący: ” „PELTRO składają się z siedmiu dodatkowych operacji refinansujących rozpoczynających się w maju 2020 r. i zapadających w rozłożonej kolejności między lipcem a wrześniem 2021 r., zgodnie z czasem trwania środków łagodzących. Będą one przeprowadzane jako procedury przetargowe o stałej stopie procentowej z pełnym przydziałem, przy stopie procentowej, która jest o 25 punktów bazowych niższa niż średnia stopa procentowa podstawowych operacji refinansujących obowiązująca w całym okresie trwania PELTRO”[4].
Efektywność wymienionych środków wdrożonych przez EBC w czasie pandemii została potwierdzona stosunkowo niską inflacją w przedziale lat 2020 – 2022, osiągającą maksymalną wartość 10.6% końcem roku 2022 (taka wartość spowodowana jest jednak w dużym stopniu wojną w Ukrainie Unia Europejska rozpoczęła pewnego rodzaju działania prewencyjne już początkiem marca 2020 r., kiedy to Komisja Ursuli Von Der Leyen ogłosiła utworzenie grupy ds. reagowania kryzysowego. Trudno tu mówić bardziej zintensyfikowanych działaniach na tym obszarze polityki UE tamtych dni, swego rodzaju przełomem okazało się przyjęcie projektu „Plan odbudowy dla Europy”, który wprowadzony został w kwietniu 2020 r. Inicjatywa ta, zakładała przeznaczenie 540mld euro na wsparcie przedsiębiorców i pracowników dotkniętych skutkami gwałtownego zamknięcia ich miejsc pracy. Projekt ten został zawarty w wieloletnich ramach finansowych opiewających na łączną kwotę 1074 mld euro oraz tzw: „NEXT Generation UE” i to on okazał się bezprecedensowym działaniem Unii w jej historii. Zakładał on generalną odbudowę po zwalczeniu pandemii, łączny budżet wyniósł 750 mld euro[5].
Działanie NEXT Gen UE zostało oparte o mechanizm pożyczki, która spłacona miała zostać w ramach przyszłych budżetów Wspólnoty, opartych o nowe wpływy pieniężne, jednak nie później niż do roku 2057[6].
Według danych przekazanych przez Europejski Trybunał Obrachunkowy Wspólnota przeznaczyła w samej pierwszej połowie 2020 roku 3% swojego PKB na wsparcie działań w zakresie zdrowia publicznego w UE. Wydatki na zdrowie wyniosły wtedy około 660mln euro. Zostały one przeznaczone z ramach programu budżetowego „Horyzont 2020” na min. diagnostykę szczepionek, opracowywanie nowych metod leczenia, środki bezpieczeństwa bezpośredniego i testowanie nowych technologii. Po długotrwałych negocjacjach dotyczących planów wsparcia, UE przystąpiło do organizowania i opracowywania badań nad szczepionkami przeciwko SARS-CoV-2. Dużą rolę w tym procesie decyzyjnym odegrała Europejska Agencja Leków z Europejskim Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC). Przy współpracy ze swoimi odpowiednikami z Azji, Afryki czy USA rozpoczęła proces przygotowań do wzmożonej ofensywy przeciwko pandemii. Dzięki kolektywnym wysiłkom min. przy konsultacji z WHO udało się opracować 17 czerwca 2020 r. tzw. „strategię do spraw szczepień”. Program ten miał na celu bezpieczne i skuteczne wprowadzenia na rynek Europejskich sprawdzonych (w miarę możliwości i presji czasowej) szczepionek. UE udało się wynegocjować umowy na zakup szczepionek z ośmioma koncernami farmaceutycznymi. Proces aplikowania szczepionek został zapoczątkowany w październiku 2020 roku, kiedy to Komisja Europejska opublikowała komunikat w sprawie gotowości do szczepień. Ostatecznie w lipcu 2023 r. Europejska Agencja Leków ogłosiła stopniowe wycofywanie regulacji dotyczących szczepień, a dane sierpnia 2023 r. wskazują, ze 84,8 % dorosłej populacji UE zostało zaszczepionych co najmniej raz przeciwko wirusowi.
Interwencja Unii Europejskiej (oraz Europejskiego Banku Centralnego) w czasie kryzysu pandemicznego doprowadziła do swego rodzaju polaryzacji w głosach opinii publicznej UE. Co ciekawe według badań Eurobarometru z 2021 r. 48% ankietowanych dobrze ocenia środki podjęte przez UE w trakcie pandemii, połowa postrzega je negatywnie[7].
Można jednak powiedzieć śmiało, że Unia oraz EBC podjęły działania natychmiastowo, przygotowały szeroko zakrojone plany wsparcia państw członkowskich / strefy euro, tym samym kryzys został ujarzmiony w sposób kontrolowany. Trudno jednak doszukać się dogłębnych i rzetelnych badań na temat faktycznych ekonomicznych skutków bezpośrednich pandemii COVID-19, z powodu niespodziewanego wybuchu następnego – wojny w Ukrainie, z powodu której to Wspólnota wpadła w fazę kolejnych, popandemicznych trudności ekonomicznych i politycznych.
[1] https://kresy.pl/wydarzenia/regiony/europa-zachodnia/merkel-pandemia-koronawirusa-pokazala-jak-krucha-jest-unia-europejska/
[2] Paweł J. Borkowski „Unia Europejska: pandemia, pieniądze, populizm i pożegnania” Wydawnictwo Naukowe Scholar Sp. z o.o. rok wydania: 2021
[3] https://www.ecb.europa.eu/ecb/educational/explainers/tell-me-more/html/app.pl.html
[4] https://bank.pl/ebc-stopy-procentowe-bez-zmian-jest-nowy-program-peltro-dla-bankow/?id=324362&catid=25926
[5] Centrum Badań Polityki Europejskiej, Europejski Fundusz Odbudowy i mechanizm Next Generation, Ocena merytoryczna i wnioski dla Polski, Wydawnictwo Naukowe Episteme, Szkoła Wyższa Wymiaru Sprawiedliwości, Lublin–Warszawa 2021, s. 9.
[6] Komisja Europejska, Projekt noty informacyjnej, Budżet Unii 2021-2027 (Next Generation EU i WRF”), Bruksela, 29 maja 2020 r., s. 2.
[7] https://www.euractiv.pl/section/instytucje-ue/news/eurobarometr-ue-unia-europejska-pandemia-parlament-europa-finanse/
